ХІХ Міжнародна науково-практична інтернет-конференція

Ім'я українського філософа і поета-байкаря Григорія Савича Сковороди (1722 -1794) займає дуже високий рейтинг серед імен знаменитих філософів. Адже, на мою думку, його філософська система не тільки оригінальна, але і досить сучасна. Багато положень в його філософських поглядах я розділяю і загострюю увагу на тих моментах, які вважаю для себе дуже важливими. Дана дослідницька робота складається з трьох частин. У першій частині стисло викладаються біографічні дані і, власне здійснюється постановка проблеми передфілософського шляху Г. С. Сковороди. У другій - власне філософська система Сковороди, а в третій - зв'язок філософської спадщини Сковороди з сучасністю. Шлях Г. С. Сковороди в філософію був довгим. З прожитих 72-х років він віддав філософській роботі лише останні 25 років свого життя. Тільки в 70-80-х роках XVIII ст. він почав створювати свої філософські діалоги, трактати, притчі і, мандруючи по Україні, став проповідувати своє філософське вчення. А шлях майже в 50 років був тільки підготовкою до цієї мандрівки в образі "старця" -бродячого філософа-наставника. Григорій Савич Сковорода народився на Полтавщині в сім'ї малоземельного козака. Декілька років (з перервами) він вчився в Києво-Могилянській академії. Потім перебував в придворній капелі в Петербурзі. У складі посольської місії був декілька років в Угорщині. Після повернення працював викладачем -спочатку в Переяславській семінарії (викладав позтику), а потім в Харківському колегіумі (читав курс лекцій по етиці). З Харківського колегіуму він був вигнаний за прочитаний ним курс "християнської ґречності", концепція якого не співпадала з офіційно-церковною. За роки, витрачені на навчання і викладання, у нього не тільки нагромаджувався життєвий досвід, але й формувалося усвідомлене відношення до світу, його проблем.

Философиялық білімдердің эстетикалық табиғатын ашу үшін біз оқу процесінде философияны философиялық және көркем әдебиеттермен байланыстырып көрсетуді жөн көрдік. Философиялық ұғымдар мен көркем образдар арасында тығыз байланыс бар. Егер осы байланысты ескеретін болсақ, философияны көркем әдебиетпен байланыстырып оқытудың ақылға қонымды екенін байқауға болады. Өйткені ұғымсыз образ болмайды, ал образсыз ұғым болмайды. Ұғымның генетикалық бастамасы, негізі сыртқы дүниені сезіммен бейнелеу өзінің құрылымы жағынан көркем образға жақын. Осы байланысты көрнекі етіп көрсету мақсатында адамның қоршаған дүниеге деген теоретикалық және эстетикалық қатынасын алып қарастырайық. Философияның негізінде айырықшаланған теоретикалық қатынас жатыр. Теоретикалық пен эстетикалық қатынастар арасындағы жалпылық пен өзгешелік осы қатынасқа қатысы бар объекті мен субъектінің құрылымымен анықталады. Егер мысал үшін теоретикалық қатынастарға объектіні, яғни философиялық ойлануды қажет ететінін алсақ, онда бізді қызықтыратыны, аса назар аударуды қажет ететіні – оның ішкі мәнділігі. Дәл осындай сипат субъектіде де бар. Адам шынайылықты сезім мен зерденің, эмоционалдық пен рационалдықтың арқасында танып біледі. Олай болса философияны көркем әдебиетпен байланыстырып оқыту эмоционалдық пен рационалдықтың, яғни сезім мен зерденің бірін-бірі толықтыруының амалы емес пе? Ойымызды әрі қарай жалғастырайық. Теоретикалық таным процесінде субъектінің құбылыстың мәнін игеруге қарай бағытталған ақыл-ойдың белсенділігі шешуші рөл атқарады. Эстетикалық қатынас басқаша сипатта болады. Егер философ танып-білуге тиісті заттың мәніне көңіл аударса, суретші осы заттың типтік және индивидуалдық сипатын бейнелейді. Көркем образ егер шын мәнінде осындай болатын болса, онда ол субъектінің сезіміне әсер ете отырып, оның ойлану және пайымдау қызметін толықтырады, арттырады, күшейтеді.

XXI ғасырда әлемдік және қоғамдық келбет анағұрлым өзгерді, оған деген дүниетанымдық бағдар да жаңарды. Қазіргі таңдағы модернизация процесі осының дәлелі. Модернизация процесі қоғамның барлық экономикалық, саяси-әлеуметтік, мәдени-рухани салаларын қамтиды. Егерде біз модернизация процесін жаңару, жаңғырту деп қабылдайтын болсақ, онда білім беру саласындағы жаңашылдық бағытты анықтау және өмірде оны қолдану қоғамның әлеуметтік-саяси, экономикалық және құқықтық, мәдени-рухани қажеттілігінен туындайды. Сондықтан модернизациялау процесіне сәйкес Қазақстанның білімі болашақта ашық әлеуметтік жүйе ретінде саяси, экономикалық және мәдени өзгерістермен сипатталатыны хақ. Осымен байланысты келешек үшін білім беру әлеуметтік-рухани іс-әрекет ретіндегі маңызы зор мәселелердің бірі болып табылады. Білім беру мазмұнын модернизациялау процесі жоғары оқу орындарының оқытушыларына біршама міндеттер жүктейтіні сөзсіз және ол орынды да. Бұл студенттердің білім алуға деген құштарлықтарын, жасампаздық қабілеттерін арттыру, сондай-ақ, білім беруге қатысты рухани іс-әрекет, қызмет, интеллектуалдық шығармашылық, бағыттылық, жетілдіру технологиясы ретінде анықталады. [5, 5 б] Қазақстан Президенті осы орайда «Интеллектуалдық ұлт – 2020 идеясы» турасында мына пікірді айтады: «Идеяның басты мақсаты – жаңа қазақстандықтарды тәрбиелеу. Елді адам капиталы арқылы бәсекеге қабілетті ету. Бұл үшін біріншіден, білім жүйесінің инновациялық дамуына жол ашу керек. Екіншіден, электрондық қызмет көрсетуді жаңа заманға сәйкестендіру керек... Үшіншіден, жастардың рухани тәрбиесіне айырықша көңіл бөлу...». [4] Білім мен тәрбие егіз, олар диалектикалық байланыста болады. Сондықтан да оқу процесінде оқытушы жалаң білімнен аулақ болып, оны тәрбиемен ұштастыруы керек. Біз авторлар өз мақаламызды Ы. Алтынсарин және А. Құнанбаевтың көзқарастарын арқау ете отырып жаздық. Өйткені, олардың оқу, білім-ғылым, тәрбие турасындағы ой тұжырымдары, пайымдаулары, шығармашылығы әр уақытта кеше де, бүгін де өзекті болды, болады және бола бермек ... Ы.Алтынсарин білімнің адам өмірінде қаншалықты қажеттігін және оны бойына сіңіре білген адамның санасының оянып, танымының артатынын көрсетіп береді.[5, 8 б.]

Ҳар кандай жамиятнинг сиёсий ҳаётини англашга унинг сиёсий маданиятини ҳар тарафлама ўрганиш орқалигина эришилади. Фақат шу орқалигина сиёсий тизимнинг манбаи, ҳарактери ва ўзига хос хусусиятлари, жамиятда ҳукмронлик қилаетган сиёсий тартибот, ижтимоий гуруҳларнинг хатти-ҳаракати ва сиёсий онги сиёсий жараёнларнинг йуналиши ва ҳаракати ҳақида маълумотга эга бўлиши мумкин. Сиёсий маданият одамларнинг хулк-атворига ва турли ташкилотларнинг фаолиятига таъсир кўрсатади, уларнинг ички ва ташқи ходисаларни идрок этиш, сиёсий тизим ва тартиботларга, ҳукмрон гуруҳ ва алоҳида сиёсий рахбарлар фаолиятига шахснинг жамият сиёсий ҳаётида тутган ўрнига бахо беришда мезон ҳисобланади. У сиёсий йўлни ишлаб чиқиш, аниқ сиёсий бошқарув қарорларини кабўл қилиш ва рўёбга чиқариш учун кенг истиқбол йўлларини очиб беради. Сиёсий маданият муаммоси мажмуи ўта мураккаб ва кўп қирралидир. Сиёсий маданият масаласида ҳар хил адабиётларда турлича фикрлар мавжуд. Сиёсий маданият моддий ва маънавий маданиятлар билан бир қаторда ўзига хос мустақил маданият туридир. У фаолият соҳасининг алоҳидалиги (сиёсат соҳаси, сиёсий хокимиятнинг амал қилиши) ва ушбу маданият соҳасини ҳарактерловчи элементларнинг (Сиёсий тасаввур ва кадриятлар, сиёсий кўрсатма ва хулк-атвор) ўзига хослиги билан белгиланади. Сиёсий маданиятни жамият сиёсий ҳаёти билан чамбарчас боғлиқлигини ҳисобга олиш унинг ўзига хос ҳарактерини ва чегарасини аниқлашга ёрдам беради.