ХX Міжнародна науково-практична інтернет-конференція

В сельскохозяйственных антропогенных ландшафтах, наряду с повышенным применением минеральных удобрений, в период дефолиации хлопчатника, до последнего дня применялся сверхтоксичный химический препарат бутефос, который не только загрязнял окружающую преродную среду, но и принес огромный вред всему живому организму среднеазиатского региона. Неразумное применение минеральных удобрений в агроландшафтах для получения высокого урожая – это временное явление. Излешнее внесение химических препаратов повышает опасность появления различных заболеваний, увеличивает накопление пестицидов в сельскохозяйственных растениях, бахчевых культурах, овощах и фруктах, тем самым понижает качество биологически ценных питательных веществ. Это способствует постоянному получению низкокачественной продукции в сельскохозяйственном производстве.

Тенденция вторичного засоления и местами заболачивания характерна для орошаемых сельскохозяйственных ландшафтов Центральной Ферганы, Голодной, Каршинской и Шерабадской степей, низовьев Зерафшана, Амударьи и Сырдарьи, дельт Теджена и Мургаба, Вахшской котловины и т.д. В Среднеазиатском регионе запасы солей в почвах в зависимости от характера слагающих отложений, материнских пород и древнированности различны. По данным А.М.Боровского (1978), запасы солей в почвах в слое 0,5 м в лугово-болотных 35 т/га, в такыровидных – 57, в аллювиальных луговых – 72 и в солончаках – 189 т/га. Для оптимизации и оздоровления современного состояния орошаемых сельскохозяйственных ландшафтов необходимо научиться управлять геохимическими процессами, происходящими на основе активизации под влиянием хозяйственной деятельности человека обмена вещества и энергии и нарушения водно – солевого режима как в региональном, так и в локальном масштабах (Абдулкасимов, 2010).

Механизм управления природоохранной деятельностью в развитых странах отрабатывается с начала XX века. Модели этого механизма существуют в США, Японии, Западной Европе. Мировой опыт показывает, что рыночные механизмы экономики обеспечивают более благоприятные условия для природосбережения, чем жесткое административное принуждение. Поэтому, для Украины, где формируются различные типы рыночных механизмов, важен опыт высокоразвитых стран. Особенно остро встала эта проблема в связи с обострением экологической ситуации после Чернобыльской аварии, вызвавшей необходимость проведения геоэкологической экспертизы (ГЭЭ). На повестке дня стало необходимым создание программ охраны окружающей среды. В условиях рыночного механизма в экономике средства на реализацию программ охраны окружающей среды должны распределяться с помощью механизма цен, а не путем централизованного планирования [2].

Мета і основні завдання роботи полягають у визначенні складових схилового припливу в період весняного водопілля в басейні р. Сіверського Дінця, площа водозбору якого становить 98900 км2. Територіально водозбір річки знаходиться у південній частині Росії, але більшою мірою – у Харківській, Донецькій та Луганській областях України. Багаторічні гідрологічні спостереження організовані на 52 водозборах з площами від 31 км2 (р. Ломоватка – ст. Алмазна) до73200 км2 (р. Сіверський – Донець – с. Кружилівка). У межах Російської Федерації діє 12 гідрологічних постів, а станом на 2010 рік ще 9 постів – є закритими. Розташовані на території Російської Федерації пости мають ряди максимальних витрат води до 1987р., а шарів стоку - до 1980р. Усі дані по постах, розташованих на території Російської Федерації та ті, що закрилися, було приведено до розрахункового періоду (2010р.) за методом аналогії.

Торғай өзені алабының табиғи ландшафтысы өзінің құбылмалылығымен ерекшеленеді - бұнда орманды даладан шөлді жерлерге дейін кездеседі. Негізгі ландшафтыларына жазық дала мен шөлейіт жатады. Қарастырылып отырған аумақтың солтүстігінде орманды жерлер аз ауданды қамтыған. Жазықтық аудан аумағының барлық дерлік солтүстік аудандарының жартысын және оңтүстік-шығыс аудандарын түгел қамтиды. Аумақтың жазықтық жерлерінің барлығы ауыл-шаруашылық базасының негізі. Шөлейітті аудан оңтүстік-шығыс жағында орналасқан. Бұл аудан негізінен мал-шаруашылығына бейімделген. Торғай – Шалқартеңіз алабындағы өзен. Ұзындығы – 825 км. Су жинау алабы – 157 мың км2. Қостанай облысындағы Жалдама және Қараторғай өзендері қосылған жерден басталып, Ақтөбе облысындағы Қаракөл көліне 8 км жетпей тартылып қалады. Аңғары өзен басынан Торғай ауылына дейін кең, ені – 40–60 км, жиегі жайпақ, жайьлмасы тегіс, одан ені – 10– 60 м бірнеше өзектер тарап, терендігі 2-6 м қарасулар пайда болады. Арнасының ені 45–100 м, Торғай аулынан төменгі сағасына дейінгі өзен аңғары (ені – 5–10 км) Тосын құмы өңірінде, бірте-бірте жайылмасы 0,5–1,5 км-ге, ал арнасы 40 м-ге дейін тарылады. Ірі салалары:Ырғыз, Сарыторғай, Қайыңды, Өлкейек, Қараторғай, Жалдама. Жауын-шашын, ыза суынан толысады [1].

Қазақстан Республикасы аумағындағы өзен алаптарының геожүйелері қалыптасуы мен даму жағдайлары бойынша өзіндік ерекшеліктері бар. Биік тау геожүйелер саласында геожүйелерді анықтау мен картаға түсірудің басты бірлігі болып микрогеожүйе рангісі «геожүйелік формацияның» үйлесімділігі болып табылады. Геожүйелік формацияның үйлесімділігі бұл кеңістікте әртүрлі үлестірімдерге ие, яғни геологиялық субстраттың бірыңғай эндогендік және экзогендік үрдістерімен, әр түрлі кешенді топырақ жамылғысы және биотомен бірге бір ғана биік белдеу жағдайында іске асатын табиғи-аумақтық кешені болып табылады.

В природе существует такое опасное явление как оползни опасное, с точки зрения нанесения материального ущерба, гибели человека, экологических последствий. Исторические справки, газетные статьи дают нам представление о масштабах разрушений во время оползней. Оползни – скользящее смещение масс горных пород вниз по склону под влиянием силы тяжести. Возникают вследствие подмыва склона, переувлажнения (особенно при наличии чередования водоупорных и водоносных пород), сейсмических толчков. Оползневая опасность проявляется в развитии оползневых процессов, обязательными условиями которых являются наличие уклона, обводнённости и размягчающихся горных пород. В результате массивы горных пород могут отделиться и начать движение в поле силы тяжести. Ползущая масса обладает разрушительной силой [1].

Оңтүстік Қазақстан облысының жер бедері негізінен жазық (орташа биіктігі 200 – 500 м). Солтүстігінде тасты-сазды Бетпақдала шөлінің оңтүстік-батысы, Ащыкөл ойысы, Тоғызкентау жоны, Шу өзенінің төменгі ағысы және Мойынқұм құмды алқабының батыс бөлігі орналасқан. Облыстың орталық бөлігін Қаратау жотасы солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай екіге бөліп жатыр. Қысы қысқа, жұмсақ, қар жамылғысы жұқа, тұрақсыз. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы солтүстігінде –7 – 9°С, оңт-нде –2 – 4°С. Жазы ұзақ, ыстық, қуаң және аңызақты. Шілде айының жылдық орташа температурасы 25 – 29°С. Шөлді аймағында жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 100 – 150 мм, тау алдында 300 – 500 мм, биік таулы бөлігінде 800 мм. [1]

Оңтүстік Қазақстан облысының жер бедері негізінен жазық (орташа биіктігі 200 – 500 м). Солтүстігінде тасты-сазды Бетпақдала шөлінің оңтүстік-батысы, Ащыкөл ойысы, Тоғызкентау жоны, Шу өзенінің төменгі ағысы және Мойынқұм құмды алқабының батыс бөлігі орналасқан. Облыстың орталық бөлігін Қаратау жотасы солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай екіге бөліп жатыр. Оның ең биік жері – Бессаз (Мыңжылқы) тауы (2176 м). Қаратаудың оңтүстік-шығысында Боралдай(1400 – 1600 м) жотасы орналасқан. Облыс жерінің оңтүстік-шығысын Батыс Тянь-Шань-ның сілемдері (Өгем жотасы), Қаржантау (2800 – 2900 м), Қазығұрт тауы (1700 м), Талас Алатауының батыс сілемдері – Кіші Ақсу (2577 м), Алатау (3137 м) таулары қамтиды. Облыстың ең биік жері – Сайрам шыңы (4299 м). Оңтүстік-батысында Қызылқұм құмы, Қарақтау тауы (388 м), оңтүстігінде Шардара даласы, Ызақұдық құмы, Қауынбай молда (321 м), Белтау (592 м) жоталары, қиыр оңтүстігін Мырзашөл алып жатыр.

Техногенними катастрофами прийнято іменувати події пов'язані з виходом з під контролю промислово-технічною діяльності людини, що призвела до жертв, до різких порушень екологічного балансу на охопленій території. Будь-яка катастрофа суттєво впливає на соціальний та економічний стан населення та країни загалом, особливо коли ця катастрофа за наслідками та значенням характеризується одним словом – глобальна. В іноземній літературі катастрофи різного походження не прийнято об'єднувати в збірне поняття техногенної катастрофи, замість цього використовується ряд визначень, що конкретизують причину, серед них: технологічна катастрофа, технологічне лихо, транспортне лихо, рукотворне лихо [5]. У вітчизняній термінології поняття «технологічна катастрофа» більш широке, й охоплює всі види подій. Втім існує певна градація й виділяють «техногенні аварії» та «техногенні катастрофи», й ті й інші мають однакове походження та навіть наслідки. Основною відміною є ступінь охоплення – техногенна аварія не призводить до значної кількості жертв та суттєвих екологічних наслідків, в той час як катастрофа має значні пагубні наслідки.